ارزیابی وضعیت راندمان آب آبیاری در ایران

تعیین راندمان سامانه های آبیاری موجود و ارزیابی نحوۀ کار آنها از مهم­ترین و ضروری­ترین اقدامات لازم برای تصمیم­گیری و تصمیم­سازی­های مرتبط با مصرف بهینۀ آب، الگوی کشت و کاهش تلفات آب آبیاری است. در این پژوهش، به­منظور تهیۀ بانک اطلاعات راندمان­های آبیاری در کشور، به جمع بندی نتایج مطالعات مرتبط با راندمان­های آبیاری پرداخته شده است. نتایج حاصل از بررسی­های مزرعه­ای در سامانه ها و شبکه های مختلف آبیاری (سنتی و پایین­دست سدها) در سطح کشور طی سال­های 94-1370جمع­آوری و تحلیل شدند. نتایج تحلیل­ها نشان می­دهد که راندمان کاربرد آب آبیاری در کشور از 5/22 تا 5/85 درصد متغیر و میانگین آن 0/56 درصد است؛ به­طوری­که متوسط این راندمان در سامانه‎های کرتی، نواری و جویچه­ای به­ترتیب 3/55، 9/52 و 5/52 درصد است. از بین روش های بارانی نیز روش رول­لاین (آبفشان غلطان) و کلاسیک ثابت به­ترتیب بیشترین (9/66 درصد) و کمترین (1/52 درصد) راندمان کاربرد را دارند و در آبیاری قطره ای این کمیت 1/71 درصد است. متوسط راندمان کاربرد آب آبیاری در سامانه­های آبیاری تحت فشار و سطحی به­ترتیب 6/66 و 6/53 درصد است. با مقایسۀ روش­های مختلف آبیاری تحت فشار مشاهده می­شود که میانگین راندمان کاربرد آب آبیاری در روش های آبیاری بارانی 1/62 و در روش های آبیاری قطره­ای 1/71 درصد است. بررسی روند تغییرات راندمان آب آبیاری طی سال­های مختلف نشان می­دهد که راندمان کاربرد آب آبیاری در دو دهۀ 80-71 و 90-81 و سال­های 94-91 به­ترتیب 52، 4/58 و 8/58 درصد بوده است. همچنین، بررسی­ها نشان می­دهد که راندمان انتقال و توزیع نیز در دهه­های مذکور به­ترتیب 0/67، 5/68 و 2/74 درصد بوده است. بدین­ترتیب، راندمان کل در دهه­های یاد شده به­ترتیب 8/34، 0/40 و 6/43 درصد برآورد می­شود بدین­ معنا که از سال 1375 (نیمۀ دهۀ 80-71) تا سال 1394 راندمان کل آبیاری، هر سال حدود یک درصد رشد داشته است. به­عبارتی، از سال 1375 به بعد روند افزایشی راندمان آبیاری مطابق مقادیر پیش­بینی شده در برنامه­های توسعه­ای کشور (حدود 1 درصد) بوده است. از علل مهم افزایش راندمان در این دهه­ها می توان به تجهیز و نوسازی اراضی، افزایش میزان آگاهی­های بهره برداران دربارۀ مسائل آب و خاک، گسترش شبکه های آبیاری، توسعۀ سامانه های نوین آبیاری، و ترویج و انتقال یافته­های تحقیقاتی به بهره­برداران اشاره کرد.